Op verkenning door de Maasvallei
Tekst en beeld Stefan Maas
In het droogste en warmste stukje van de Benelux, de Maasvallei, ontstaat volop nieuwe natuur. Reden genoeg voor een tweedaagse verkenningstrip in Belgisch Limburg, een fiets- en wandelprovincie bij uitstek.
Het Maaswater kolkt onder de veerboot door terwijl ze de Nederlands-Belgische grens bij Berg passeert. En op het moment dat de oprijklep van het veer neerdaalt op de Belgische oever, bekruipt me het gevoel van déjà vu. Ben ik hier al eens eerder geweest? De kans is groot. Herinneringen aan de Maasfietsroute en de Grensroute, van het Drielandenpunt naar de Noordzee, passeren de revue. Met de ritten direct langs de Maas als een van de highlights. Mooie dorpjes, leuke veerpontjes, lekkere vlaaien en natuurlijk prachtige uitzichten over het water.
Maar ik ben hier niet om half-vervaagde herinneringen op te halen. Het gebied aan weerszijden van de Grensmaas of Gemeenschappelijke Maas, tussen Maastricht en Stevensweert, werd in 2023 door de Vlaamse regering officieel erkend als ‘landschapspark’. Sinds 2015 is hier een groot grensoverschrijdend herstelproject gaande, waarbij de rivier opnieuw de ruimte krijgt. Daartoe zijn onder meer oevers en uiterwaarden verlaagd. Het voordeel ervan ligt voor de hand; de kans op overstromingen neemt hiermee af en de Maas krijgt weer de gelegenheid te meanderen. In het 40 kilometer lange RivierPark MaasVallei ontstaat zo ook nieuwe natuur.
De terrils van Eisden
Maar eerst leidt de route naar een merkwaardige site even buiten het RivierPark. Twee monumentale schachtbokken domineren in Eisden, gemeente Maasmechelen, de omgeving. Kompels, ofwel mijnwerkers, daalden hier ooit af tot maximaal 900 meter onder het aardoppervlak. Hard labeur in donkere omstandigheden, in opdracht van de Société Anonyme des Charbonnages Limbourg-Meuse. Kolen waren toen nog het zwarte goud, al staat het toch wat raar als je het als sierraad gaat dragen. Maar die historie is eigenlijk nog vrij recent, want pas in 1987 werd de mijn in Eisden gesloten.
En wat die kompels naar boven haalden, is deels in de omgeving van Eisden achtergebleven. Bergen steenafval, een onvruchtbaar, stoffig restproduct van steenkool. De Fransen en Walen noemen deze terrils, ofwel bergen van ‘zieke aarde’. Veel terrils zijn kale, zwarte puisten, maar bij Eisden zijn ze groen en licht bebost omdat er een laagje gelei-achtig spul overheen is gespoten. We beklimmen een van de terrils en worden beloond met een wouw-ervaring. Groene heuvels en bossen, en diep onder ons blauwe meren, die ontstaan zijn door grindwinning. Het is een machtig panorama. Was dit écht ooit een mijnlandschap?
Het recreatiepark ‘Terhills’ maakt dankbaar gebruik van het getransformeerde mijnbouwterrein. Beneden ligt het Terhills Resort, met fraaie villa’s aan de meren. Ook is er een wellness-center en een cableparc voor watersporten. Wie wil gaan shoppen, kan terecht in het outletdorp Maasmechelen Village, op slechts een boogscheut afstand. Maar de natuurliefhebbers zullen vooral het aangrenzende Nationaal Park Hoge Kempen bezoeken, het eerste nationaal park van België. Tientallen fiets- en wandelroutes kronkelen door de dennenbossen, over de duinen en langs de grote waterplassen in het nationaal park.
Nieuwe natuur
Alles ligt in Limburg op een zakdoek. Voor ik het weet, sta ik opnieuw vlak bij de Maas, voor een wandeling bij Stokkem. Het is een van de vele Maasdorpjes die als een snoer langs de rivier liggen. Of lagen, in het geval van Stokkem, want in de loop der jaren is de Maas ‘weggewandeld’ naar het oosten, naar Nederland toe. En aangezien de rivier hier de grens vormt tussen België en Nederland, kregen de Belgen er een paar hectaren bij.
De Maas zoekt nu eenmaal zijn eigen weg. Mix dat grillige riviergedrag met de grindwinning langs de rivier in de afgelopen decennia, en je krijgt een landschap van plassen, doodlopende rivierarmen, stukjes weiland en de snelstromende Maas. En juist in dit soort gebieden krijgt de natuur nu de kans om zich te herstellen. De eerste resultaten zijn al zichtbaar. In het RivierPark MaasVallei bouwt de bever opnieuw zijn burchten, groeien er bijzondere planten, bloemen en kruiden en patrouilleren er ‘s zomers libellen langs de oevers. Maar de argeloze wandelaar zal vooral de grote grazers opmerken die hier vrij rondlopen: de Konikpaarden en Galloway-runderen.
Ook kom je er MaasVerkenners in groene fleecejassen tegen, die excursies verzorgen en hele schoolklassen door het gebied loodsen. Wij volgen een van deze verkenners naar een lemen toren die uitkijkt over het nieuwe natuurgebied Negenoord. Trots vertelt de verkenner over de geschiedenis van Stokkem en het rivierherstelproject aan weerszijden van de grens. De Belgen zijn daarmee veel eerder begonnen dan de Nederlanders. “Voor een keer lopen wij voor op de Nederlanders”, constateert hij met een glimlach.
Wijndomein Thilesna
We verlaten de Maasoever en lopen verder door de velden. Een man op een speedpedelec staat ons op te wachten. Het is Johan Jacobs, die samen met zijn vrouw Carmen Janssen het wijndomein Thilesna runt. Even later leidt hij ons rond door zijn wijngaard bij Dilsen. Dat is geen straf. Het is hartje oktober, stralend zonnig en we genieten van temperaturen van boven de 20 graden.
Uiteraard zijn die hoge temperaturen in oktober het gevolg van de klimaatopwarming. Voor noordelijk gelegen wijndomeinen moet dit een gunstige ontwikkeling zijn, toch? Johan knikt. Maar ook zijn de weersomstandigheden onvoorspelbaarder geworden, vertelt hij. Met soms zeer natte en dan opeens weer zeer droge perioden. En het kan ook weer te warm en te zonnig worden, zelfs voor druiven. Dan krijgen ze, net als mensen, last van zonnebrand.
Aan alles merk je dat Johan verknocht is aan de regio en wijn. De oude Sint-Martinuskerk van Dilsen prijkt trots op zijn logo en Thilesna is een oude benaming voor… Dilsen. In feite is Johans wijndomein een ernstig uit de hand gelopen hobby. Hij vertelt enthousiast over het knippen van de trossen, het proces van het wijn maken en het karakter van de Dilse bodem. Die bestaat uit een toplaag van leem en zandleem, met daaronder dikke grindpakketten. In combinatie met het microklimaat van de Maasvallei, het droogste en warmste gebied van de Benelux, creëert dat goede omstandigheden voor wijnbouw. De druivenrassen Pinot Auxerrois, Pinot Gris, Pinot Blanc en Riesling gedijen hier dan ook uitstekend en leveren wijn op met een minerale smaak en fijne zuren.
BOB Maasvallei Limburg
De wijnmaker uit Dilsen spreekt met veel respect over Karel Henckens van ‘Wijndomein Aldeneyck’ bij Maaseik. Die gaf het wijnbouwvirus ooit aan hem door. Bij Karel was Johan ook een tijd in de leer. Een samenwerking tussen Thilesna, Aldeneyck en Wijngoed Thorn, leidde uiteindelijk tot het grensoverschrijdende erkend herkomstgebied ‘BOB Maasvallei Limburg’. BOB, niet te verwarren met de bekende stapavond-chauffeur, betekent Beschermde OorsprongsBenaming. Dat is een soort regionaal keurmerk, naar het voorbeeld van het Franse Appellation d’Origine Protégée (AOP).
Een fietstocht over het befaamde Limburgse knooppuntennetwerk, eindigt de volgende dag bij het wijndomein Aldeneyck, dat veel groter is dan Thilesna. Van Karel Henckens zien we maar een glimp. Een rondleiding op Aldeneyck wordt traditioneel afgesloten met een proeverij, waarbij de Pinot Gris, Pinot Blanc, Pinot Purnot, de Chardonnay Heerenlaak en Riesling Brut de smaakpapillen strelen. Limburgers uit beide landen heffen er elke week het glas. De Maas mag dan als grensrivier Limburg in tweeën delen, voor de Limburgers is de Maas nooit een echte grens geweest.
Info
De Lange Afstandswandeling in het RivierPark MaasVallei, 137 km lang en Wandelroute van het Jaar 2021, is dé manier om de natuur aan weerszijden van de Grensmaas te ontdekken.
In het Nationaal Park Hoge Kempen zijn 88 luswandelingen uitgezet tussen 3 en 17 km. Ook kun je dit park verkennen via het fietsknooppuntensysteem van Regionaal Landschap Kempen en Maasland.
Voor meer info over Terhills en RivierPark MaasVallei, kijk Terhills.be en op Rivierparkmaasvallei.eu.
En voor meer info over wijndomein Thilesna en wijndomein Aldeneyck, zie Wijndomein-thilesna.be en Wijndomein-aldeneyck.be.
Met NS International kun je makkelijk en comfortabel naar Vlaanderen reizen.