Grenzen over op de Balkan

TEKST EN FOTO'S EVA SMEELE

Hoewel natuur an sich geen grenzen kent, worden grenzen op veel plekken wel gevormd door de natuur. Bergen, rivieren en zeeën creëren vaak verschillende regio’s, landen en continenten. Binnen deze natuurlijke grenzen lijken mensen hun eigen karakteristieke levensstijl vol lokale tradities en gebruiken te ontwikkelen.

Tijdens het lopen van de Via Dinarica op de Balkan ben ik vele grenzen overgestoken. Sommige waren natuurlijk, andere werden door cultuur bepaald en geregeld bleken het slechts lijnen op de kaart te zijn. Lijnen die landsgrenzen aangeven.

Vanaf het beginpunt van mijn route in Valbona, wandelde ik vanuit Albanië via Theth en de Peja-bergpas Montenegro in. Dit was niet een officiële grensovergang, het was een wandelpad dat ergens in het Prokletije-gebergte de grens overstak. Het enige verschil dat ik opmerkte, waren de bunkers. Albanië is bezaaid met typische paddenstoel-achtige betonnen bunkers die Enver Hoxha tijdens de Koude Oorlog over het gehele land heeft laten bouwen. Zelfs in de bergen kom je om de zoveel meter zo’n bunker tegen, terwijl in Montenegro er van deze betonnen paddenstoelen geen spoor te bekennen is.

Mix van culturen

In de vallei tussen Albanië en Montenegro werd het een beetje verwarrend. Ik zag bewegwijzering in het Cyrillisch, Albanees en Montenegrijns. Dezelfde dorpen met verschillende namen. Een moskee en een orthodoxe kerk in dezelfde straat. Albanezen die in Montenegro leven, Montenegrijnen die Albanees spreken, Servische Montenegrijnen en Amerikaanse Albanezen. Alles en iedereen leeft hier door elkaar. “Waar ben ik?” vroeg ik me af. In Montenegro volgens de kaart, maar de meest gesproken taal was nog steeds Albanees. De meest geschreven taal daarentegen, was Servisch.

Prokletije-gebergte

“Je bent zojuist de vervloekte bergen overgestoken..,” wist een voorbijganger me te vertellen. Daar was ik me van bewust, maar ik wist niet goed wat dat betekende. Voor mij was Prokletije een ruig, woest natuurgebied, maar vervloekt? Nee. Voor mijn host in Vuthaj lag dit anders. Nadat Joegoslavië was gevormd, scheidden deze bergen hem voor vele jaren van zijn familie. Toen Albanië in het begin van de jaren 50 zijn grenzen volledig sloot, werd het Prokletije-gebergte meer dan slechts een natuurlijke scheidslijn tussen twee landen. “Onmogelijk om levend naar de andere kant te komen.” Iets dat ik me nu moeilijk voor kan stellen, maar toentertijd helaas de realiteit voor de mensen die rond de grens woonden.

Na talloze grenzen op de Balkan over te zijn gestoken, realiseerde ik me dat elk land wel degelijk een eigen identiteit had. In eerste instantie dacht ik dat landsgrenzen slechts een menselijke uitvinding waren om naties te creëren. Naties met verschillende namen, maar die in feite hetzelfde zijn. Ondanks het feit dat elk land uit verschillende regio’s met verschillende religies en tradities bestaat, zag en beleefde ik toch iets eigens, iets unieks per land. Ik kreeg zelfs de indruk dat de manier waarop mensen zich uitdrukten, per Balkanland verschilde. Dit is iets wat ik niet verwacht had.

Bergen oprennen

Natuurlijk wil ik niet generaliseren en alles en iedereen over één kam scheren, maar het delen van een aantal subjectieve bevindingen kan vast geen kwaad. In Slovenië staat werkelijk waar op ie-de-re heuvel een kerk, meestal met een topregister waar je je naam in kan noteren er pal naast. Slovenen rennen het liefst vóór het ontbijt een berg op, drinken daar een grote kop thee, waarna ze terug naar beneden spurten om hun dagelijkse routine op te pakken. Kroaten daarentegen, beginnen met lopen na werktijd, het liefst wanneer het al donker is. Hun bestemming is geen spectaculaire piek, maar een gezellige berghut waar ze de rest van de avond en nacht met een groep vrienden drinkend en feestend doorbrengen.

Polako of een katastofe?

In Montenegro ontmoette ik meer schapen dan mensen, Albanië had de hoogste populatie vliegen (helaas veroorzaakt door de lage hygiënische standaard), in Slovenië komen de beren uit de prullenbakken eten en in Bosnië en Herzegovina zijn het niet de beren waar je voor moet vrezen, maar de honden. Toch gaan de dingen in BiH rustigjes en relaxt “polako, polako”, terwijl in Kroatië alles een “katastofe” (ramp) lijkt te zijn…

Maar er zijn ook veel dingen die over de gehele Balkan hetzelfde zijn, de waarde die men hecht aan tijd met vrienden en familie doorbrengen bijvoorbeeld. Samen eten, uitgebreid koffie drinken met een glaasje (of fles) zelfgestookte Rakija ernaast. De buitengewone gastvrijheid, pantoffels voor gasten die je móét dragen en de rotsvaste overtuiging dat alleen reizen “No Good” is.

Overal waren de mensen verbaasd, nieuwsgierig en onder de indruk. Ik kwam letterlijk hun leven binnenwandelen, waarop zij hun deuren, hun armen en soms zelfs hun hart openden. Ik kon niet anders dan hetzelfde doen. Zodoende stak ik uiteindelijk de meest betekenisvolle grens van mijn tocht over, de grens tussen toerist en reiziger. En dat is waarom wandelen op de Balkan, grenzeloos mooi is.

Voor meer info over Via Dinarica: Viadinarica.com 

Meer over Eva Smeele en haar avonturen:
Evadinaricaproject.com